TRIGON seu TRIGONALIS

TRIGON, seu TRIGONALIS

pila, unum ex quatuor pilarum apud Romanos generibus, parva erat, ita nuncupata vel a loco, ubi ea exercebatur, triangulari, in quo Vespasianum membra defricare solitum, valetudinis causâ, notat Sueton. c. 20. vel potius a ludentium numero, figura et situ. Simplici Pilae nomine venit, apud Martialem, l. 7. Epigr. 31. ad Attic. v. 7.

Non pila, non follis, non te paganica thermis

Praeparat aut nudi stipitis ictus hebes.

Vara nec iniecto ceromate brachia tendis,

Non harpasta vagus pulverulenta rapis.

Apud Celsum item, cum ait, Ab alvo citata vexatis pilam, et reliqua superiores partes exercentia convenire. In huiuscemodi enim ludo partes inferiores fere semper firmae manebant, superioribus perpetuô motu agitatis. Quomodo vero haec exercitatio perageretur, ex eiusdem Poetae verbis facile est conicere; in quibus demonstrat, lusores ita triangulari figurâ collocatos ludere consnevisse, ut manibus utrisque, modo sinistrâ, modo dextrâ pilam vicissim expellere excipereque valerent, ne unquam caderet: in quo summam ludentium laudem fuisle verisimile fit; sicut l. eôd. Epigr. 71. Polybum quendam laudat, ob agilitatem sinistrae manus in iacienda excipiendaque pila, v. 9.

Sic palmam tibi de Trigone nudo

Unctae det favor arbiter coronae,

Nec laudet Polybi magis sinistras.

Ubi nudum Trigona vocat unctaeque meminit coronae, quod ludum nudi unctique exercebant: Ante cenam enim lavabant prisci, ante lavationem corpus exercebant. Et l. 12. Epigr. 84. v. 3.

Captabit tepidum dextrâ laevaque Trigonem.

Ubi tepidum ait, quod ludentes eô in calorem solveret: an quod hoc ludebant in Sphaeristerio calido, ut vitreâ illa in thermis? quod verisi mile admodum, cum post pilae ludum statim balnea calida ingredi Veteres consueverint. E quibus patet, solitos fuisse Trigone ludentes a se invicem modo mittere, modo excipere pilam, modo sinistris, modo dextris, eô prope modô, quô nostrates pilâ parvâ supra funiculum ludunt, et quô Antyllus tertium parvae pilae lusum descripsit. Exemplum Trigonalis pilae videtur, in nummis M. Aurelii Antonini apud Byzantios excusis, apud Mercurialem. Similiter, quem ludum in sacrificiis Apollinis Pythii Actiaci adhiberi solitum, memoriae proditum est; de hac pila esse intelligendum, putant nonnulli. Eundem prope, aut similem paganicae pilae lusum, describi a Petronio, Satyr. sunt qui dicant; Ita autem is, ubi de cena Trimalcionis: Videmus senem calvum tunica vestitum russeâ, inter pueros capillatos ludentem pilâ. Nec tam pueri nos, quamquam erat operae pretium, ad spectaculum duxerant, quam ipse Pater familiâs, qui soleatus pilâ sparsivâ exercebatur, nec eam amplius repetebat, quae terram contigerat, sed follem plenum habebat servus, sufficiebatque ludentibus. Notavimus etiam res novas: Nam duo spadones in diversa parte Circuli stabant, quorum altermatellam tenebat argenteam, alter numerabat pilas, non quidem eas, quae inter manus lusu expellente vibrabantur, sed eas, quae interram decidebant. Vide Hieron. Mercurialem, de Arte Gymn. l. 2. c. 5. et Fabrum, Agonistic. l. 1. c. 6. uti de colore huius pilae, infra voce Vitrum.